1984’TE BAŞLAYAN ENERJİDEKİ ÖZELLEŞTİRME SERÜVENİ

.

Isparta’daki skandal ile doruğa çıkan özelleştirmenin ülkeyi nasıl bir felakete sürüklediğinin net göstergesi.

Kamu varlıkları yok pahasına satılırken şirketler, hiçbir yatırımda bulunmadıkları gibi iyileştirmeler yapmaktan da kaçınıyor.

Denetlenmeyen şirketler üstlendikleri sorumlulukları yerine getirmezken sadece ceplerini düşünüyor.

İşte 1984 başlayan, halen süren ve özellikle halk için Tüketimde Temel İhtiyaçların başında gelen enerjideki özelleştirme serüveni:

► 1930’lu yıllarda İller Bankası, Etibank ve Elektrik İşleri Etüt İdaresi’nin kurulması ile birlikte, elektrik enerjisinin üretim-iletim ve dağıtımında kamu planlaması öne çıkmış, yabancı şirketlere verilmiş olan imtiyazların 1939 yılında kaldırılması ve dağıtım şebekelerinin ilgili belediyelere devredilmesiyle elektrik hizmetlerinin dağıtımında da kamu görev almıştır.

► 1970 yılında Türkiye Elektrik Kurumu’nun (TEK) kuruluşu ile birlikte elektrik enerjisinde üretim, iletim ve dağıtım, merkezi olarak kamu eliyle planlanmaya başlandı.

1982 yılında çıkarılan yasa ile belediye ve köy birliklerinin işletmesi altında bulunan dağıtım şebekelerinin de Türkiye Elektrik Kurumu’na devredilmesi sonucu tekel konumunda dikey bütünleşik merkezi bir yapı oluşturuldu.

► 1984 yılı sonlarında çıkarılan 3096 sayılı Yasa ile TEK’in tekel statüsü kaldırılarak ileride özelleştirme amacına da hizmet etmek üzere “piyasalaşma” yolunda ilk adım atıldı.

► İlk özelleştirme girişimine 1989 yılında başlandı.

İlk olarak Kayseri ve Civarı Elektrik TAŞ, Çukurova Elektrik AŞ. Kepez AŞ. ve Aktaş Elektrik AŞ. İlgili bölgelerinde elektrik ticareti ile görevlendirildi.

► 1993’te TEK (Türkiye Elektrik Kurumu, TEAŞ ve TEDAŞ olarak iki ayrı İktisadi Devlet Teşekkülü’ne ayrıştırıldı, böylece üretmiş olduğu hizmetlerin de kamu hizmeti kapsamından çıkarılması sağlandı.

► 1994’te Yap-İşlet-Devret modeli olarak bilinen yasa, 1997’de Yap-İşlet modeli olarak bilinen yasa yürürlüğe girdi. Bu modellerle özel sektör tarafından alım garantili enerji üretim santralleri inşa edildi.

► Elektrik Sektörünün Yeniden Yapılandırılması” adı altında “serbestleştirme” ve “özelleştirme” amacına dönük olarak 2001 yılında 4628 sayılı Elektrik Piyasası Yasası hayata geçirildi.

Bu yasa sonrasında TEAŞ, EÜAŞ ve TEİAŞ olarak ikiye ayrıldı. Tüm dağıtım şirketleri 21 bölgeye ayrılarak tamamen özelleştirildi ve elektrik alanında bir borsa yapısı kurularak Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu ( EPDK) kuruldu.

► Türkiye enerjide büyük oranda fosil yakıtlara dayalı kaynaklara ve dolayısıyla dışa bağımlı bir ülke.

Fosil yakıtların payı yüzde 83,5 civarında. İthal-yerli dengesi sürdürülemez bir noktaya geldi. Dışa bağımlılık yıllar içerisinde arttı.

1990’larda yüzde 51,6 olan oran, 2018’de yüzde 72,4’e çıktı. Elektrik üretiminde kamunun payı 2021’de yüzde 21 oldu. Elektrik satışı tamamen özel şirketlere bırakıldı.