HASAN KANDAZ’IN MAKALELERİNDEN: Trabzon’un tarihi hamamları

Birçoğu ne yazık ki yok edilmiş, birçoğu da yok olmaya yüz tutmuş yetim misali sahip çıkılmamış, hüznünü yaşadığımız ağlayan Trabzon’un tarihi geçmişini gündeme getirip yetkilileri ve Trabzon kimliğini taşıyanları uyaranlara selam olsun…

***

Trabzon’un tarihi hamamları

Bir dönem özellikle 60’lı yıllardan 90’lı yıllara kadar hayatımızın resmen olmazsa olmazlarıydılar.

1-) Sekiz direkli hamam

Pazarkapı mahallesinde bulunan, halen daha faaliyetini sürdüren ve hamamlar içerisinde en bilineni olması dolayısıyla yerli ve yabancı turistlerin ilgisini çekmektedir.

2-) Tophane hamamı

Pazarkapı mahallesinde bulunan, faaliyetini 80’li yıllara kadar devam ettiren hamam, şimdilerde harabe halinde, depo olarak kullanılmaktadır.

3-) Çifte Hamam

Özellikle kadınların daha çok tercih ettikleri hamam Pazarkapı ile Ortahisara çıkan tezveren dede yokuşunun hemen solundaydı,  faaliyetine 80’li yılların başında son verilse de hamamlar içerisinde resmen mihenk taşı gibiydi. Şimdilerde harabe halinde ilgililerin dikkatini çekmeyi beklemekte.

4-) Hacı Arif Hamamı

Pazarkapı camiinin hemen arkasında bulunan hamamın tarihi çok eskilere dayansa da oda zamanın şartlarına yenik düşmüş, şimdilerde otopark olarak kullanılmakta, imdat sesimi duyacak yokmu diyecek kadar idarecilerden ilgi beklemekte.

5-) İskenderpaşa Hamamı

Çarşı camiinin hemen arkasındaki sokakta bulunmakta olup, yakın tarihte gördüğü kapsamlı bir tadilatla, günümüzde de faaliyetini sürdürmektedir. Genellikle o mahalle’deki esnaflar tarafından tercih edilen daha çokda paşa hamamı ismiyle tanınan hamamdır.

6-) Meydan Hamamı

Meydan bölgesinin ilk ve tek, geniş kapsamlı hamamıdır dersem abartmış sayılmam. İki bölümden oluşur, uzun sokak aralığından girişi olan yer bayanlar içindir, bayanların giriş kapısında deli binnaz namıyla tanınan tellak binnaz vardı’ki kimselere kuş uçurtmazdı.

Maraş caddesinden erkekler girişinde de biz erkekleri gurban aga karşılardı. Gurban aga gündüz kunduracılar caddesinde kavrulmuş fındık fıstık satar, akşamları tellaklık yapardı. Gurban agayı o dönemleri yaşayanlardan tanımıyanımız hemen hemen hiç yoktur. (Allah rahmet eylesin) Az bilinen bir geleneğimiz vardı ki…

İstanbul’dan şehirler arası yolculuk yapıp Trabzon’a gelen eski erkekler, evlerine gitmeden önce bavullarını hamamın giriş kapısına bırakıp, meydan hamamına girerler, yıkanır paklanır evlerine öyle giderlerdi.Meydan hamamı günümüze kadar faaliyetini sürdürerek gelebilmiştir. Halen daha en çok tercih edilen hamamlarımızdandır.

7-) Fatih Hamamı

Hacı Kasım Mahallesinde halen daha faaliyetini sürdürmektedir.

😎 Pir pak Sıhhi Banyo

Tarihi hamamların yanı sıra, şehir merkezinde Garanti bankasının tam karşısındaki işhanının altında, modern tarzda yetmişli yılların sonuna doğru açıldığında, bayağı bir talep görmüş ve büyük oranda müşteri kapasitesi olan çok kısa zamanda yıkanabileceğiniz pratik bir hamamdı. Halen daha faaliyetini sürdürmektedir.

😎 Hasan Paşa Hamamı

Erdoğdu mahallesinde bulunan askeriyeye ait bir hamamdır. Halen daha faaliyetini askerlere hizmet olarak sürdürmektedir.

Hamam deyip de geçmeyin, erkeklerden ziyade,  bayan hamamları günleri yaşanmış efsanelerle doludur.

PERŞEMBE GÜNLERİ BAYANLARA…

Yukarıda sırasıyla isimlerini saydığım hamamların ikisinin haricinde diğerlerinin kapılarında genellikle böyle yazardı. Perşembe günleri bayanlar gününde bizim kuşaktan bayanlar hamamına annelerimizin kolunda, gitmeyenimiz yoktur dersem abartmış sayılmam.

Öyle ki 12 yaşına kadar erkek çocuklarını yanlarında hamama getiren annelere kadın tellaklar tarafından ifade edilen, babasını da getirseydin bari söylemi dillerden dillere dolaşan bir efsanedir.

Kim ne derse desin, bayanlar, biz erkeklerden daha temiz ve düzenlidirler onların hamam günleri, perşembe sabahı saat on’da başlar aynı gün akşam saat beşe kadar sürerdi.

Ama ne günlerdi, annelerimizin ve babaannelerimizin kolumuzdan çekiştire çekiştire bizi getirdikleri hamamların başında sekiz direkli hamam ve çifte hamam gelirdi. Öyle hamam diye geçiştirmeyin hamamın içi resmen piknik alanı gibiydi.Patates haşlamaları, zeytinyağlı dolmalar, hamsikuşları, kayganalar, börekler, say say bitiremezsin.

Herkes bir kurnanın başına yerleşir gelinler ve torunlarla birlikte yıkanma faslı başlamadan önce şöyle etraf yarım gözle süzülür ve yavaş yavaş kurna başı dedikodularına başlanırdı.

En çok bilineni de..

Gııııı, havu karşı gurnanın başındaki karının kızıda çok güzelmiş alsam oni benim oğlumadır.

Üçer defa yıkanılır,

Üçer defa keselenilir ki (ne keselenmek resmen derimizi soyarlardı ağrısı sızısı üç gün geçmezdi.)

Üçer defa sabunlanılırdı ki(aman Allahım gözlerimiz yanar şişer gözlerimizi açamazdık)

Bir haftalık kirimiz gitsin.

Akşam olmaya yakın toparlanıp hamamdan çıkar, ellerimiz, ayaklarımız yıkanmadan bembeyaz olmuş şekilde, mutlu bir yorgunlukla eve gelirken bir sonraki hafta tekrar gidilecek hamamda yapılacakların hayalini kurardık.

Çok eğlenceliydi hamamlarda yıkanmak, gurnanın içersindeki hamam taslarıyla birbirimize su atmak, şarkılar eşliğinde, göbek taşına serilen peştemalların üzerinde kurulan sofralarda yiyip içmek, tıpkı siyah beyaz türk filimlerinde seyrettiğimiz, hamam sahnelerinde oynamak gibiydi.

Z kuşağı jenarasyonu anneleriyle veyahut babaanneleriyle belki de hiç hamama gitmemişler o güzellikleri yaşamamışlardır.

Eskiden evlerde şofben yoktu, ısıtıcılar yoktu. Bakır banyo sobasını yakacaksın, evdeki hamamı ısıtacaksın, ısıttığın suyla da beş tane çocuğu üçer defa yıkayacaksın, keseleyeceksin, sabunlayıp, durulayacaksın.

Zordu çok zordu, olacak iş değildi bunlar,

O yıllar bu zorlukları evlerinde yaşamak istemeyenlerin bir numaralı tercihi hamamlardı.

Günümüzde hamamlarımızın hemen hemen hepsi, teknolojiye ve elektrikli ev aletlerine yenik düşmüşlerdir.

Yine de şanslı kuşaktık o günleri yaşadığımız için…

Emeği geçenlere ve halen daha günümüzde bu kültürü ve mesleği yaşatmak için ayakta kalmaya çalışan hamamcı esnafımıza ve bizlere muhteşem hatıralar biriktiren o günleri yaşatanlara yürekten selamlar.61saat